Het Sigmaplan is een ambitieus project voor meer waterveiligheid en natuur rond de getijdenrivieren in Vlaanderen. Het belang om te blijven investeren in de verdere uitbouw, blijft jaar na jaar duidelijk met steeds meer weersextremen als gevolg van de klimaatverandering. “Dijken verhogen en water wegpompen zijn geen duurzame oplossingen. We moeten rivieren net meer ruimte geven om te stromen en te overstromen. Eind december 2023 trok storm PIA over ons land, met plaatselijk zware tot zeer zware windstoten. De combinatie van een strakke noordwestenwind en springtij zorgde voor sterk verhoogde waterstanden op de Zeeschelde tussen Antwerpen en Gent en op de zijrivieren zoals Durme, Dijle, Rupel en Netes. De aangelegde overstromingsgebieden bewezen opnieuw hun nut. Al moeten we ook nadenken over een vervolg, over een Sigmaplan 3.0”, aldus afdelingshoofd Wim Dauwe van De Vlaamse Waterweg nv.
Op strategisch gekozen plaatsen langs de getijdenrivieren zijn vandaag al 16 overstromingsgebieden ingericht. Die vangen het rivierwater tijdelijk op als een hoge vloedgolf de Schelde binnenrolt én zorgen zo voor lagere waterstanden op de rivier en minder druk op de rivierdijken. Zo werkt Vlaanderen aan een klimaatbuffer tegen de stijgende zeespiegel en extreme weersomstandigheden.
Wim Dauwe: “Het huidige Sigmaplan past helemaal in die filosofie van ‘ruimte voor water’: het combineert dijkverstevigingen met de aanleg van gecontroleerde overstromingsgebieden langs de Vlaamse getijdenrivieren. In de loop der tijd hebben we onze rivieren in een strak keurslijf gestoken, onder meer door meanders recht te trekken en aangrenzende gebieden in te polderen. Het risico op wateroverlast is daardoor stelselmatig groter geworden. En door de klimaatverandering neemt het overstromingsrisico nog toe, want de stijging van de zeespiegel versterkt de gevolgen van stormvloeden. De vloedgolf die dan landinwaarts wordt geblazen door de wind, brengt het water extra hoog. Door gecontroleerde overstromingsgebieden aan te leggen en land te ontpolderen levert het Sigmaplan een belangrijke bijdrage aan de manier waarop we ons aanpassen aan het veranderende klimaat.”
Het afgelopen jaar zijn in verschillende projectgebieden significante vorderingen gemaakt. Zo is aan de Antwerpse Scheldekaaien de kaaimuur in zone Nieuw Zuid volledig gestabiliseerd. In zone Centrum is de fundering gelegd voor een 800 meter lange mobiele waterkering. Om de stabiliteit en betrouwbaarheid te garanderen, voerde De Vlaamse Waterweg nv in februari dit jaar meerdere testen uit. Een van de cruciale tests vond plaats in de Deltagoot bij Deltares in Delft, waar de waterkering intensief werd getest, inclusief een golftest die noordwesterstormen simuleerde. De waterkering bleek succesvol en is klaar om Antwerpen tegen stormtijen te beschermen.
In het voorjaar van 2024 startte ook de volgende fase van het gecontroleerd overstromingsgebied Heindonk – Tien Vierendelen. In Bovenzanden is een nieuwe gecombineerde in- en uitwateringssluis afgerond en het gebied wordt nog dit jaar geactiveerd. Deze projecten maken deel uit van de cluster Dijlemonding binnen het Sigmaplan, bedoeld om de regio tegen overstromingen te beschermen.
In Wal-Zwijn zijn twee sluizen voltooid en zijn we volop bezig met de bouw van een overloopdijk. Zodra deze af is, wordt het gebied geactiveerd en zal het Scheldewater dagelijks met eb en vloed in en uit stromen, wat bijdraagt aan de creatie van waardevolle getijdennatuur. Dit geldt ook voor het gebied Vlassenbroek.
In de Scheldemeander Gent-Wetteren vorderen de werken goed. We zijn bezig in Ham met de aanleg van een gecontroleerd overstromingsgebied met een geavanceerd sluizensysteem in de overloopdijk. Tegen eind dit jaar zijn de grootste werken aan de ringdijk afgerond en vanaf 2025 starten we met de overloopdijk, zodat het gebied eind 2025 klaar is voor gebruik. In Bastenakkers is het archeologisch onderzoek afgerond en beginnen we met de aanleg van een nieuw overstromingsgebied.
Ook in de Demervallei versnellen de werken. De sanering van de Winterbeek en Kloosterbeemden in 2023 was een belangrijke stap in het herstel van het historische landschap. We verhogen nu het basiswaterpeil van de Demer door drie voormalige meanders opnieuw aan te takken en een extra drempel in de rivier aan te leggen, met de start van deze werken in de zomer van 2024.
“Per afgerond project neemt de waterveiligheid systematisch toe. Maar tegelijk moeten we nauwkeurig de zeespiegelstijging opvolgen, het Sigmaplan in de gaten houden en bijsturen naar de klimaatomstandigheden. Vandaar ook de update van het Sigmaplan in 2005 – het eerste plan, in 1977 gestart, hield nog geen rekening met een stijgende zeespiegel. Intussen weten we beter. Uit een recent IPCC-rapport, dat de risico’s van klimaatverandering evalueert, blijkt trouwens dat we nog altijd goed zitten. Onze aannames van 2005 blijven overeind, zodat we het Sigmaplan zoals het nu op tafel ligt kunnen blijven implementeren tot 2030. Maar daarnaast is het nodig om na te denken over een vervolg, een Sigmaplan 3.0 zeg maar, dat we tegen het licht van de klimaatverandering moeten houden.”
“Dat is nog te vroeg om concreet in te vullen. Tal van studietrajecten lopen, verschillende pistes liggen open. In 2005 waren er een aantal reserveprojecten vooropgesteld, misschien loont het om die straks op te nemen? Hoe dan ook zullen aanvullende maatregelen nodig zijn, maar we hebben nog geen duidelijk zicht op hoe het vervolg-Sigmaplan er optimaal uitziet. Het plan moet alvast rekening houden met extreme droogte en met waterbommen zoals in 2021. Experten voeren volop studies uit. Daarbij is de ‘eenvoud’ van het Sigmaplan, met flexibele bouwstenen, net de kracht van het plan. Zo kan je in een overstromingsgebied met overloopdijk die dijk systematisch mee verhogen, zodat die in verhouding ‘meegroeit’ met de stijgende zeespiegel. Door verder te bouwen met deze bouwstenen, kunnen we alvast flexibel bijsturen waar nodig.”
