Vijftig jaar geleden startte Vlaanderen met een van de meest ambitieuze natuur- en waterprojecten van Europa: het Sigmaplan. Wat begon als een plan om de Schelde en haar zijrivieren beter te beschermen tegen overstromingen, groeide uit tot een grootschalig natuurherstelprogramma. Rivieren kregen opnieuw ruimte, oude meanders werden aangesloten en duizenden hectare natte natuur kwamen tot leven. Het resultaat: een landschap dat niet alleen veiliger is voor mensen, maar ook bruist van nieuw leven. Lieven Nachtergale is al jaren een van de drijvende krachten achter dit herstel. “We brengen de rivier opnieuw tot leven, en dat is een verhaal waarvan iedereen de vruchten plukt.”
“Wat we gerealiseerd hebben, is eigenlijk geen gewoon natuurherstel. We hebben een volledig riviersysteem opnieuw tot leven gebracht. De Schelde en haar zijrivieren tellen vandaag opnieuw zo’n 65 vissoorten. Lepelaars, roerdompen en zelfs otters zijn terug van weggeweest. En het aantal moerasvogels is in twee decennia spectaculair gestegen. Die terugkeer toont hoe krachtig natte natuur kan zijn wanneer ze de ruimte krijgt.”
“In de Demer hebben we oude meanders opnieuw aangesloten, het water vertraagd en natuurlijke overstromingsgebieden hersteld. En wat zien we? De rivier ademt opnieuw. In herstelde bochten is de waterkwaliteit merkbaar beter omdat het water trager stroomt en slib kan bezinken. Na de zware vissterfte in 2021 door de waterbom, kwamen soorten als bittervoorn en kopvoorn langzaam terug. Vooral jonge vissen profiteren van de nieuwe schuilplekken.”
“Ook langs de oevers is er beweging: pioniersplanten verschijnen, loopkevers duiken opnieuw op en met wildcamera’s leggen we reeën, bevers, bunzingen en zelfs een boommarter vast. Het herstel werkt dus écht – al blijven riooloverstorten en exoten een uitdaging. De kracht van trager water is dat de hele vallei mee evolueert: grondwaterstanden stijgen en dat voel je soms honderden meters verderop.”
“Natte natuur is veel meer dan een toevluchtsoord voor planten en dieren. Ze beschermt ons tegen droogte en overstromingen, filtert water, verbetert de luchtkwaliteit en slaat gigantische hoeveelheden CO₂ op. Eigenlijk zijn moerassen en wetlands klimaatbuffers van nature. Wereldwijd slaan ze vijf keer meer CO₂ op per vierkante meter dan een bos. Maar zodra je ze drooglegt, komt al die koolstof vrij.”
“Daarom willen we die trend omkeren. Het Sigmaplan zet vandaag in op natte natuur omdat ze onmisbaar is voor mens én natuur. Vlaanderen verloor de voorbije 75 jaar drie kwart van zijn wetlands – van 244.000 hectare in 1950 naar amper 68.000 nu. Dat maakt ons één van de droogste regio’s van Europa. Onze missie is dus niet alleen ecologisch, maar ook maatschappelijk.”
“Het toont hoe belangrijk verbindingen tussen natuurgebieden zijn. Dieren zien geen administratieve grenzen; zij volgen waterlopen, stapstenen en corridors. Daarom zetten we sterk in op samenhang. Het nieuwe Nationaal Park Scheldevallei trekt die lijn door: samen met partners en met steun van Toerisme Vlaanderen investeren we in bezoekerscentra, natuurbeleving en educatie. Zo zorgen we dat zachte recreatie hand in hand gaat met natuurbehoud. Een ander mooi voorbeeld is de samenwerking met de Provincie Antwerpen rond de Grote Nete: met onze Sigmaplangidsen nemen we bezoekers letterlijk mee op sleeptouw door een landschap in volle verandering.”
“Verweving en samenwerking zijn hier de sleutel. Alleen zo houden we het systeem robuust. Dat doen we niet enkel langs de Schelde zelf, maar ook op grensoverschrijdend niveau, zoals in Grenspark Groot Saeftinghe. Daar werken we samen met Nederlandse partners om landbouw, natuur en getijdenwerking met elkaar te verzoenen. Zulke partnerschappen zijn nodig om spanningen op te vangen en tegelijk iedereen mee te nemen in het verhaal.”
“LIFE Sparc was een katalysator. Met Europese steun konden we tussen 2017 en 2025 acht Sigmaplangebieden versneld ontwikkelen tot natuurlijke klimaatbuffers. Door ontpolderingen en de aanleg van overstromingsgebieden hebben we getijdennatuur teruggebracht. Die natuur dempt stormvloeden – het waterpeil bij een duizendjarige storm kan tot 35 centimeter lager uitvallen – én biedt een thuis aan een rijkdom aan soorten. Lepelaars, purperreigers, blauwborsten en bruine kiekendieven: ze voelen zich opnieuw thuis. Ook verschillende vissoorten, vleermuizen en zelfs de otter genoten al van de resultaten.”
“Het project leverde ook draagvlak op: bewoners zagen hun landschap veranderen, maar ze mochten meedenken en bouwen. En met festivals, wandelroutes en nieuwe belevingspaden hebben we het gebied dichter bij de mensen gebracht. Heel wat initiatieven uit LIFE Sparc krijgen trouwens een vervolg onder de vleugels van het Nationaal Park Scheldevallei. Zo blijven we bouwen aan een veerkrachtige Scheldevallei die klaar is voor de klimaatverandering.”
“Ongeveer halverwege. Dankzij LIFE Sparc en andere projecten hebben we grote stappen gezet, maar er is nog werk. Lopende werken, zoals in Bulbierbroek, Weijmeerbroek en Zammelsbroek, zullen snel hun eerste resultaten tonen. In Bovenzanden zien we nu al hoe snel natuur zich herstelt: waar recent nog zware machines stonden, bruist het nu van het leven. Dat geeft vertrouwen voor de volgende fases.”
“Voor mij is dit meer dan een project. Het is het verhaal van een rivier die opnieuw tot leven komt. En dat komt iedereen ten goede: de dieren die terugkeren, de bewoners die zich veiliger voelen, en de bezoekers die genieten van de schoonheid van de Schelde en haar zijrivieren. Het Sigmaplan toont dat natuurherstel werkt, voor vandaag en voor de toekomst.”
